Trẻ bị tiêu chảy: Nguyên nhân, cách điều trị và phòng ngừa

Trẻ bị tiêu chảy ở độ tuổi nào cũng nguy hiểm đến tính mạng nếu không được điều trị kịp thời; hoặc dùng mẹo dân gian không đúng. Vì vậy, mẹ nên chú ý quan sát phân của bé hàng ngày để phát hiện bệnh và điều trị sớm nhé.

1. Trẻ bị tiêu chảy: Những điều mẹ cần nắm rõ

1.1 Nguyên nhân khiến trẻ bị tiêu chảy

Trẻ bị tiêu chảy có thể do nhiều nguyên nhân nhưng thường gặp nhất là do đường ruột của bé bị nhiễm trùng virus, vi trùng; hoặc ký sinh trùng. Trong số đó Rotavirus là nguyên nhân hàng đầu gây ra hiện tượng tiêu chảy nặng ở trẻ nhỏ.

Ngộ độc thực phẩm cũng có thể gây tiêu chảy ở trẻ em. Các triệu chứng thường xuất hiện rất nhanh; có thể bao gồm buồn nôn và có xu hướng biến mất trong vòng 24 giờ.

Ngoài ra, bé bị tiêu chảy kéo dài có thể do dị ứng với các loại thức ăn lạ; chế độ ăn không phù hợp với lứa tuổi; hoặc do sử dụng thuốc kháng sinh kéo dài. Với trẻ nhỏ, việc sử dụng những thức ăn, nước uống nhiễm khuẩn, không hợp vệ sinh là tác nhân hàng đầu khiến trẻ bị nhiễm khuẩn.

1.2 Dấu hiệu trẻ bị tiêu chảy

Bệnh tiêu chảy ở trẻ là tình trạng khi bé đi ngoài phân lỏng hoặc nhiều nước trên 3 lần/ngày. Tiêu chảy cấp xảy ra đột ngột kéo dài không quá 14 ngày (thường dưới 7 ngày).

Để dễ dàng nhận biết sớm các dấu hiệu bé bị tiêu chảy; mẹ có thể quan sát một số triệu chứng sau:

• Đột nhiên bé đi ngoài nhiều hơn so với những ngày khác.
• Phân lỏng hoặc như loãng như nước; hoặc chỉ toàn nước và màu sắc thay đổi.
• Phân của trẻ có mùi tanh khó chịu hoặc lợn cợn hơn.
• Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy nặng do nhiễm trùng đường tiêu hóa thì phân còn có thể lẫn cả máu.
• Ớn lạnh.
• Sốt.
• Đau bụng dữ dội.
• Đầy hơi.
• Buồn nôn.
• Ăn không ngon.

>> Mẹ có thể tham khảo: Trẻ sơ sinh đi ngoài có nhầy màu vàng: bình thường hay bất thường?

Ngoài ra, trẻ bị tiêu chảy sẽ kèm theo các dấu hiệu bị mất nước. Theo 3 mức độ:

• Mất nước nhẹ: Trẻ khát nước và đòi uống. Ở trẻ nhỏ chưa biết nói sẽ quấy khóc; chỉ khi cho uống nước đủ mới hết khóc.
• Mất nước vừa: Ngoài khát nước, trẻ có biểu hiện khô mắt; niêm mạc môi, miệng khô, da nhăn nheo. Trẻ nhỏ bị lõm thóp xuống, mắt trũng lại; ngủ mắt nhắm không khép kín; trẻ khóc không có nước mắt, nước dãi…
• Mất nước nặng: Ngoài các triệu chứng trên sẽ thấy trẻ lừ đừ; có khi vật vã hoặc li bì hôn mê hoặc có những cơn co giật.

1.3 Bé bị tiêu chảy cấp

Nguyên nhân chủ yếu khiến bé bị tiêu chảy cấp là do virus Rota và nhiễm E.Coli, tụ cầu tả, thương hàn gây ra. Dấu hiệu trẻ bị tiêu chảy cấp bao gồm:

• Sốt cao đột ngột từ 39-40ºC gây co giật.
• Đi ngoài 10-15 lần/ngày.
• Phân lỏng, nhiều nước, có mùi chua, nhiều khi có nhầy máu.
• Bé bị nôn trớ liên tục hoặc vài lần trong ngày.
• Biếng ăn hơn hoặc bỏ ăn, uống nhiều nước, tiểu ít.
• Có thể có các biểu hiện về viêm đường hô hấp như ho, chảy mũi; khám thấy viêm họng cấp, phát ban.

2. Bé bị tiêu chảy kéo dài có nguy hiểm không?

Nếu tiêu chảy không được điều trị hoặc điều trị không đúng; trẻ sẽ bị mất nước khiến cơ thể yếu dần, rối loạn điện giải. Thậm chí có thể dẫn đến tử vong nếu kéo dài.

Trẻ mắc tiêu chảy kéo dài dễ bị suy dinh dưỡng. Một trong những biến chứng rất nguy hiểm; dễ dẫn đến tử vong. Suy dinh dưỡng cũng làm bệnh tiêu chảy khó điều trị và kiểm soát.

Một số trường hợp tiêu chảy do vi trùng có thể dẫn đến nhiễm trùng máu; điều trị rất khó khăn và gây tử vong cao.

3. Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy khi nào nên nhập viện?

Mẹ nên đưa bé sơ sinh hoặc trẻ lớn hơn đến bệnh viện khi con có những triệu chứng như:

• Tiêu chảy kéo dài trên 2 ngày mà không thuyên giảm.
• Phân bé có lẫn máu. Máu có thể màu đỏ tươi, hồng hoặc nâu đen lẫn nhầy như mũi.
• Bụng đau khi sờ ấn.
• Nôn ói nhiều, không thể cho ăn uống được.
• Có dấu hiệu mất nước nặng như da nhăn, mắt lõm, khóc không có nước mắt, thóp lõm, tiểu ít, bé lừ đừ, da nổi, môi khô.
• Bé bị sốt cao (trên 39º) kèm theo các triệu chứng trên.

4. Cách chữa bệnh tiêu chảy ở trẻ em

4.1 Cách chăm sóc trẻ bị tiêu chảy

• Cho trẻ uống nước nhiều hơn so với bình thường. Cần cho trẻ uống thêm dung dịch Oresol để bù lại lượng nước đã mất. Ngoài dung dịch Oresol, trẻ trên 6 tháng tuổi còn có thể uống nước súp, nước cơm, nước cháo, nước dừa, nước hoa quả tươi không đường hoặc nước sôi để nguội.
• Nếu trẻ đang bú mẹ thì tiếp tục cho bú thường xuyên hơn và bú lâu hơn. Ở trẻ lớn hơn thì khẩu phần ăn hàng ngày nên được tiếp tục và tăng dần lên. Với trẻ bị ói mửa thì khẩu phần ăn nên được chia ra làm nhiều bữa nhỏ trong ngày. Sau khi hết tiêu chảy nên cho bé ăn nhiều hơn để hồi phục lại dinh dưỡng cho bé.
• Trường hợp nặng cần đưa đến bệnh viện để kịp thời chữa trị.
• Giúp cho bé thấy càng thoải mái càng tốt, giữ mông bé khô ráo và thoa kem chống hăm tã.

4.2 Bé bị tiêu chảy nên uống thuốc gì?

Bé bị tiêu chảy uống thuốc gì? Trẻ bị tiêu chảy cấp uống thuốc gì? Ngoài dung dịch Oresol thì bé có thể uống các loại thuốc sau theo chỉ định của bác sĩ:

Thuốc kháng sinh: Nếu nhận thấy phân trẻ có máu, mẹ cần đưa trẻ tới bệnh viện gần nhất để được kê toa (không tự ý mua thuốc nhé mẹ).

• Nếu do lỵ trực khuẩn shigella thì dùng ciprofloxacin.
• Nếu do lỵ amip thì dùng metronidazol.
• Nếu do vi khuẩn tả thì có thể dùng azythromycin.

Sử dụng thuốc dạng bột: Thuốc này mẹ có thể khuấy đều trong thức ăn, cốc nước uống hoặc bình sữa cho trẻ uống ngay lập tức.

4.3 Bổ sung kẽm

Kẽm có tác dụng trong việc hồi phục biểu mô ruột, giúp cơ quan tiêu hóa của trẻ hoạt động tốt; góp phần lập lại quá trình hấp thu bình thường của đường ruột vốn đang bị rối loạn trong thời gian bé bị tiêu chảy. Từ đó, sẽ rút ngắn thời gian trẻ bị tiêu chảy, giảm lượng phân, qua đó bệnh nhanh chóng thuyên giảm.

Vì vậy, các mẹ có thể cho trẻ uống bổ sung viên kẽm trong khoảng 10-14 ngày. Đồng thời, khi cho bé uống kẽm, mẹ nên hỏi ý kiến bác sĩ để phối hợp bổ sung vitamin A, các vitamin nhóm B… giúp tăng hiệu quả điều trị tiêu chảy.

Ngoài ra, mẹ có thể tăng cường bổ sung kẽm cho trẻ bị bệnh từ thực phẩm có nguồn gốc động vật như thịt gà, hàu, trai, hến.

*Lưu ý: Trẻ dưới 6 tháng định lượng kẽm là 10mg/ngày. Trẻ trên 6 tháng, 20 mg/ngày.

4.4 Dinh dưỡng cho trẻ bị tiêu chảy

Ngoài bù dịch để chống mất nước, thì chế độ ăn rất quan trọng để phòng tránh suy dinh dưỡng và để mau hồi phục. Mẹ cần cho bé ăn dặm đúng cách như sau:

• Tiếp tục cho bé bú như bình thường, tăng số lần bú nếu bé có nhu cầu. Nếu bú bình thì cần pha loãng hơn (giảm nửa lượng sữa, giữ nguyên lượng nước), cho ăn ít nhất 3 giờ một lần.
• Nếu trẻ bú sữa công thức mà trước đó trẻ vẫn ăn thì phải cho ăn từng ít một và ăn nhiều bữa trong ngày.
• Với trẻ đã ăn dặm nên cho ăn những thực phẩm dễ tiêu hóa, ăn từng ít và chia làm nhiều bữa.
• Phương thức chế biến đồ ăn: súp, cháo mềm, các món ninh, hầm nhừ, cơm nát.
• Thức ăn cần nấu kỹ, cho ăn ngay sau khi nấu để đảm bảo vệ sinh. Nếu phải cho trẻ ăn những thức ăn đã nấu sẵn thì bạn cần đun lại trước khi cho ăn.
• Nên cho trẻ ăn thêm quả chín hoặc nước quả chín.
• Khi trẻ đỡ tiêu chảy thì chuyển dần sang chế độ ăn bình thường và cho ăn thêm mỗi ngày 1 bữa kéo dài trong 2 tuần sau khi ngừng tiêu chảy.

♦ Thực phẩm trẻ bị tiêu chảy nên ăn

Trẻ bị tiêu chảy nên ăn gì? Mẹ có thể bổ sung các thực phẩm sau cho bé:

• Thịt nạc lợn
• Thịt gà
• Dầu thực vật. Nên sử dụng các loại dầu có nguồn gốc thực vật để giúp trẻ tăng khả năng hấp thụ vitamin A, D, E, K, đặc biệt vitamin A làm tăng sức đề kháng của niêm mạc đường ruột tiêu hóa, giúp trẻ khỏi nhanh hơn
• Chuối
• Cam
• Xoài
• Rau xanh
• Bột gạo
• Khoai tây
• Cà rốt
• Sữa chua

♦ Thực phẩm trẻ bị tiêu chảy không nên ăn

Khi bé bị tiêu chảy, mẹ không nên cho con ăn/uống các thực phẩm sau:

• Thực phẩm có nhiều xơ hoặc ít chất dinh dưỡng
• Các loại ngũ cốc nguyên hạt (ngô, đỗ) khó tiêu hóa
• Đồ ngọt, nhiều đường (bánh, kẹo), đồ nếp
• Nước ngọt có ga, sữa tươi.

4.5 Cách chống mất nước cho trẻ bị tiêu chảy

Ngay khi trẻ bị tiêu chảy, cần cho trẻ uống bù nước tốt nhất là uống oresol (nhớ pha theo đúng chỉ định trên bao bì, 1 gói pha trong đúng 1 lít nước đun sôi để nguội hoặc loại gói nhỏ thì pha đúng 200ml). Cho trẻ uống từ từ từng thìa một cho tới khi hết khát.

Cách cho trẻ tiêu chảy uống nước

• Trẻ nhỏ dưới 2 tuổi uống 50-100ml, sau mỗi lần đi tiêu. Cho trẻ uống ít một và cho uống từng thìa.
• Trẻ lớn trên 2 tuổi cho uống 100-120ml sau mỗi lần đi ngoài. Cho trẻ uống từng ngụm bằng cốc cho tới khi trẻ hết khát.
• Nếu trẻ bị nôn, mẹ hãy đợi 10 phút sau mới tiếp tục cho uống nhưng chậm hơn cho tới khi ngừng tiêu chảy.
• Nếu trong 24 giờ không uống hết lít dung dịch đã pha thì đổ đi pha cái khác vì dung dịch đã pha sẽ hỏng; Tiếp tục cho trẻ ăn và bú bình thường (nếu trẻ còn bú).

4.6 Các sai lầm phổ biến khi chăm sóc trẻ bị tiêu chảy

♦ Hiểu lầm 1: Nên hạn chế đồ ăn tanh hoặc thức ăn “nặng” như đạm thịt

Điều này thật ra không đúng, trẻ chỉ kiêng ăn thực phẩm không vệ sinh mà thôi. Ngoài ra, trẻ bị tiêu chảy nên bổ sung dung dịch bù nước như oresol, hydrite, pedialyte hoặc uống nước dừa, vì trong nước dừa tươi có đầy đủ chất điện giải bị mất khi ói và tiêu chảy.

Khi trẻ mất nước nặng và không thể bù nước; cha mẹ cần đưa con đến bệnh viện để khám và truyền dịch.

♦ Hiểu lầm 2: Cho trẻ uống thuốc cầm ói hay cầm tiêu chảy khi bé bị nhiễm trùng đường tiêu hóa

Không cho trẻ uống thuốc cầm ói hay cầm tiêu chảy khi trẻ bị nhiễm trùng đường tiêu hóa bởi vì những thuốc này làm chậm sự tống xuất siêu vi, vi khuẩn hay những chất độc mà cơ thể trẻ không chấp nhận, từ đó khiến bệnh nặng hơn, thậm chí nguy hiểm tính mạng.

♦ Hiểu lầm 3: Uống thuốc kháng sinh để chống nhiễm trùng đường tiêu hóa

Không nhất thiết phải uống kháng sinh để loại trừ nhiễm trùng đường tiêu hóa, vì tác nhân gây nhiễm trùng đường tiêu hóa do siêu vi, mà siêu vi không bị ảnh hưởng bởi kháng sinh, chỉ có vi khuẩn mới bị kháng sinh tiêu diệt. Một số trường hợp tiêu chảy cần thuốc kháng sinh, vì thế bạn nên đưa con đi khám bệnh để được kê toa phù hợp.

5. Cách phòng bệnh tiêu chảy ở trẻ em

Để phòng bệnh tiêu chảy, cha mẹ cần quan tâm đến một số vấn đề sau:

• Vệ sinh ăn uống (ăn chín, uống nước đun sôi, sử dụng nguồn nước sạch).
• Vệ sinh dụng cụ ăn uống của trẻ (bình sữa, núm vú, bát, đĩa, cốc, thìa ăn).
• Vệ sinh môi trường: Diệt ruồi, nhặng…
• Vệ sinh cá nhân: Rửa tay bằng xà phòng trước khi cho trẻ ăn, khi pha chế thức ăn cho trẻ, sau khi đi vệ sinh và sau khi thay tã lót cho trẻ…
• Xử lý đúng cách phân của trẻ tiêu chảy.
• Thực hiện nuôi con bằng sữa mẹ và cho trẻ ăn bổ sung hợp lý.
• Tiêm chủng đầy đủ cho trẻ, đặc biệt là tiêm phòng sởi vì khi trẻ mắc bệnh sởi hoặc sau khi khỏi bệnh dễ mắc tiêu chảy.

6. Các thắc mắc thường gặp về chứng tiêu chảy ở trẻ em

6.1 Bé bị tiêu chảy có nên uống sữa?

Nếu bác sĩ xác định trẻ bị tiêu chảy ở mức độ nhẹ; mẹ có thể tạm ngưng cho bé uống sữa tối thiểu trong vòng 24 giờ, sau đó có thể cho con uống lại.

6.2 Bé đi ngoài nhiều lần trong ngày có sao không?

Tùy theo sự phát triển của bé và việc bú sữa mẹ hay sữa ngoài mà số lần đi ngoài nhiều ít khác nhau. Trẻ bị tiêu chảy khi đi tiêu trên 3 lần trong 24 giờ và phân tiêu ra phải lỏng (loại phân có “nước nhiều hơn cái” và khác với ngày thường).

Nếu bé đi ngoài nhiều lần trong ngày nhưng mỗi lần là phân tròn, dạng viên nhỏ, cứng thì trẻ bị táo bón. Ngược lại, bé bú mẹ có thể tiêu phân sệt, có lúc tóe nước nhưng 2-4 ngày mới tiêu một lần thì hoàn toàn bình thường.

6.3 Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy mẹ nên ăn gì?

Nếu trẻ bú mẹ bị tiêu chảy thì bạn nên ăn thức ăn giàu tinh bột, rau xanh, trái cây, trái cây xanh chát. Đồng thời mẹ không ăn đồ ăn nhiều đường, dầu mỡ, đồ ăn nhanh, đồ ăn tái sống. Ngoài ra, mẹ cũng nên tránh uống các loại nước ngọt đóng chai, bia rượu, chất kích thích.

6.4 Trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy phải làm sao?

Nếu bé chỉ bị tiêu chảy nhẹ thì mẹ vẫn tiếp tục cho bé uống thuốc kết hợp với chế độ chăm sóc bé bị tiêu chảy kéo dài như ở trên. Tuy nhiên, nếu bé bị tiêu chảy nặng thì mẹ cần hỏi ý kiến bác sĩ về việc cho dừng thuốc kháng sinh và đưa con đến bệnh viện để điều trị.

6.5 Trẻ bị sốt và tiêu chảy khi mọc răng phải làm sao?

Nếu bé bị tiêu chảy do mọc răng thì mẹ không cần lo lắng, vì tính trạng này sẽ kết thúc sau khi quá trình con mọc răng hoàn thành. Mẹ chỉ cần áp dụng các cách chăm sóc bé mọc răng như cho con bú nhiều hoặc uống nhiều nước hơn.

Tăng cường trái cây, vitamin, đặc biệt là vitamin D. Chăm sóc bé bị sốt, cho bé ngủ nghỉ nhiều hơn. Tuy nhiên, nếu trẻ bị tiêu chảy nặng, mẹ nên đưa con tới bệnh viện để điều trị nhé.

6.6 Trẻ bị tiêu chảy có nên ăn trứng gà?

Trứng gà rất giàu chất béo khiến bé khó tiêu lúc bị tiêu chảy, vì vậy mẹ không nên cho con ăn nhé.

Lý do là khi bé bị tiêu chảy, dịch tiêu hóa tiết ra ít làm giảm hoạt tính men tiêu hóa. Vì vậy việc chuyển hóa chất béo và đường bị rối loạn. Điều này khiến chức năng tái hấp thu nước và dinh dưỡng của ruột non kém.

Từ đó dẫn đến việc dinh dưỡng sẽ bị thải ra ngoài qua đường tiêu hóa. Vì thế nếu mẹ cho con ăn trứng gà lúc này sẽ càng khiến con đi ngoài nhiều hơn.